Kitlesel Olaylarda Triyaj Uygulamasında Doğru Kodlamayı Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesi
KİTLESEL OLAYLARDA TRİYAJ UYGULAMASINDA DOĞRU KODLAMAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
*Ali Ekşi **Semra ÇELİKLİ ***Gülhan ŞAHİN ****Süha Kenan ARSERİM
*Yrd.Doç.Dr., Ege Üniversitesi Atatürk Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu
** Yrd.Doç.Dr., Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu
*** Arş.Gör. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
**** Yrd.Doç.Dr., Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu
GİRİŞ
Triyaj uygulaması, kitlesel olaylarda mortalite ve morbitite oranlarının yükselmesini önleyen en önemli uygulama araçlarından birisi olarak kabul edilmektedir. Triyaj uygulamasında müdahale personeline çoğu zaman geniş yetki alanları verilmektedir. Doğrudan hayat kurtarma ve acil müdahalede önceliğin belirleneceği bu uygulamada, müdahale personeli çoğu zaman formal eğitiminde ve mezuniyet sonrası eğitim programlarında kazandığı bilgi ve beceri ile meslek hayatında elde ettiği deneyimi bütünleştirerek karar vermeye çalışır. Bununla birlikte hazırlanmış olan triyaj protokolleri ve önerileri çoğu zaman müdahale personelinin işini kolaylaştırır (Ekşi, 2015:218). Triyaj uygulamalarında, yaralıların ayrıştırılması için genellikle renk kodlamaları kullanılır ve yaralılar dört temel gruba ayrılır. Renk kodlarının doğru belirlenmesi yani Önceliklerin doğru ve zamanında belirlenebilmesi, hayat kurtarmak için anahtar faktör olarak kabul edilmekle birlikte, müdahale personeline etik sorumluluklarda yükleyen bir konudur. Meslek grubu, mesleki deneyim ve eğitim gibi değişkenler, triyaj uygulamasında müdahale personelinin triyaj kodlamalarında başarısını etkilediği düşünülen faktörler olarak, literatürde önemli tartışma konularından birisini oluşturmaktadır. Çalışmada, kitlesel olaylarda uygulanan triyaj uygulamasında yapılan renk kodlamasında, başarıyı etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi amaçlanmıştır.
Materyal ve Yöntem
Konunun değerlendirilmesi için bir anket çalışması yapılmıştır. Çalışmada İzmir ili kapsama alınmış, çalışma evreni; İzmir İl Sağlık Müdürlüğü İl Ambulans Servisi Başhekimliği, İzmir Sivil Savunma Birliği ve İzmir Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Daire Başkanlığında görev yapan personelden oluşturulmuştur. Anket çalışmasına 173 kişi katılmıştır. Uygulanan anket formunda, katılımcıları tanımlayan bilgilerle birlikte, kitlesel olaylarda sık karşılaşılan 9 adet yaralı durumu tanımlanmış ve katılımcılardan yaralıların durumlarına göre triyaj uygulamalarında kullanılan doğru renk kodunu vermeleri istenmiştir. Toplanan veriler SPSS 16,0 istatistik programı kullanılarak analiz edilmiştir.
Bulgular
Anket çalışmasına 173 kişi katılmıştır. Çalışmaya katılanların en küçüğü 18, en büyüğü 57 yaşında olup, yaş ortalaması 31,77’dir (Standart Sapma; 8,245). Katılımcıları tanımlayıcı bilgiler Tablo 1’de verilmiştir. Katılımcıların içerisinde triyaj eğitimi aldıklarını belirtenlerin oranı, %80,3 (n=139) olarak bulunmuştur. Katılımcıların triyaj eğitimi aldıkları yerler Tablo 2’de verilmiştir.
Katılımcıların yaralanma tanımlarına göre vermiş oldukları yanıtlar Tablo 3’de verilmiştir.
Yaralı tanımlamalarına doğru triyaj kodu verme durumu ile meslek gruplarının karşılaştırılması Tablo 4’de verilmiştir.
Yaralı tanımlamalarına doğru triyaj kodu verme durumu ile triyaj eğitimi almış olmanın karşılaştırılması Tablo 5’de verilmiştir.
Çalışma kapsamında verilen yaralı tanımlamalarına doğru triyaj kodu verme ile mesleki deneyim arasında istatistiki açıdan anlamlı ilişki bulunmazken (p>0,05), yaralı tanımlamalarına doğru triyaj kodu verme ile meslek grupları arasında anlamlı ilişki bulunmaktadır. İki yaralı tanımı hariç diğer durumlarda paramedik ve ATT’lerde, doğru triyaj kodlaması yapma durumu daha yüksektir (Tablo 7). Yine, yaralı tanımlamalarına doğru triyaj kodu verme ile triyaj konusunda eğitim almış olma durumu arasında anlamlı ilişki bulunmaktadır. İki yaralı tanımı hariç diğer durumlarda triyaj eğitimi alanlarda, doğru triyaj kodlaması yapma durumu daha yüksektir (Tablo 8). Çalışmada, bağımsız değişkenler olarak kabul edilen, cinsiyet, yaş, görev yapılan kurum ve triyaj konusunda eğitim alma durumu ile triyaj uygulamalarında doğru etik kodların verilmesi arasında istatistiki açıdan anlamlı ilişki bulunmamaktadır.
Tartışma
Kitlesel olaylarda ölümlerin % 75 – 85’lik bir bölümü ilk 20 dakika içinde meydana gelmektedir. Dolayısı ile bu dönemde hayat kurtarıcı müdahaleye ihtiyacı olan yaralıların zamanında tespit edilebilmesi ve zamanında acil sağlık hizmeti ulaştırılabilmesi, sağ kalımı arttırır. Büyük kitlesel olayların ilk dakikalarında, tüm yaralılara aynı anda acil sağlık hizmeti sağlamak mümkün olmayabilir. Bu durumda kıt kaynakların, müdahale edilmediği durumda hayatını kaybedecek ve yaşama imkânı en yüksek olan yaralılar için kullanılması gerekir (Vu ve Pant, 2008:120). Kitlesel olaylarda triyajın mümkün olduğunca en üst eğitim almış ve deneyimli personel tarafından yapılması önerilir. Burada uygulamanın etkinliğinin arttırılması ve kaynak kullanımında adaletin sağlanabilmesi için eğitimli ve deneyimli personelin daha doğru kararlar vereceği düşünülür (Stainer ve Manastireanu, 2010:31). Ancak bizim çalışmamızda triyaj uygulamalarında doğru karar vermede, meslek grubunun ve triyaj konusunda eğitim almış olmanın etkisi saptanırken, deneyim ile ilgili istatistiki açıdan herhangi anlamlı bir sonuç bulunamamıştır.
Sonuç
Kitlesel olaylarda müdahale aşamasında görev yapan profesyonellerin triyaj kodlarını başarı ile yapmalarını etkileyen faktörler değerlendirildiğinde, beklenenin aksine yaş ve mesleki deneyimin anlamlı bir etkisinin olmadığı ama meslek gruplarına göre başarılı triyajın değişebildiği ve triyaj konusunda eğitim almış olmanın olumlu yönde etkisinin olduğu anlaşılmaktadır.
Kaynakça
Ekşi, A. (2015) Kitlesel Olaylarda Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetleri Yönetimi, Kitapana, İZMİR.
Stainer N. and Manastireanu D. (2010). Medical Managemant of Disaster. National Centre for Preparedness in Medical Managemant of Disaster. Bucharest. Romania.
Vu, A. and Pant, A. (2008). Public health guide for emergencies. Rosemarie North / International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies. Geneva, Switzerland.
